ଦଶପଲ୍ଲା ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା: ଓଡ଼ିଶାର ୨୦୦ ବର୍ଷର ପ୍ରାଚୀନ ମୁକ୍ତାକାଶ ନାଟ୍ୟ ଉତ୍ସବ

ଦଶପଲ୍ଲା ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା ଭାରତର ସବୁଠାରୁ ଅନନ୍ୟ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ଉଦ୍ଘାଟନ ନାଟ୍ୟ ଉତ୍ସବ। ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକଇତିହାସ ଥିବା ଏହି ମହାନ୍ ଉତ୍ସବ ରାମାୟଣ ମହାକାବ୍ୟକୁ ନାଟ୍ୟ, ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଏବଂ ରାବଣର ପୁତୁଳା ଦହନ ମାଧ୍ୟମରେ ଜୀବନ୍ତ କରି ତୋଳେ। ଏହି ଯାତ୍ରା ଦଶପଲ୍ଲା, ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା, ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ରାମ ନବମୀରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ପନ୍ଦର ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥାଏ ଏବଂ ଲଙ୍କା ଦହନ (ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି) ସହିତ ସମାପ୍ତ ହୁଏ।  

ଏହି ଲେଖାରେ ଆମେ ଦଶପଲ୍ଲା ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରାର ଇତିହାସ, ମହତ୍ତ୍ୱ, ମୁଖ୍ୟ ବିଶେଷତା, ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଗଭୀର ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରିବା, ଯାହାଫଳରେ ଏହି ଉତ୍ସବ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଗର୍ବିତ ପରମ୍ପରା ଭାବରେ ବଞ୍ଚି ରହିଛି। 

ଦଶପଲ୍ଲା ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରାର ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି 

ରାଜା ତ୍ରିଲୋଚନ ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠା (୧୮୦୨) 

ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା ଏହାର ଆରମ୍ଭ ୧୮୦୨ ମସିହାରେ ଦଶପଲ୍ଲାର ରାଜା ତ୍ରିଲୋଚନ ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ହୋଇଥିଲା। ରାମାୟଣ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷିତ ହୋଇ, ରାଜା ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ କଳାକାରମାନେ ରାମାୟଣର ଶ୍ଳୋକ ପାଠ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ମୁଖା ପିନ୍ଧି ନାଟ୍ୟ ଓ ନୃତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଦୃଶ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିଲେ।  

ରାଜା କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମୃଦ୍ଧି (୧୮୦୫)  

୧୮୦୫ ମସିହାରେ, ରାଜା କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ଏହି ଯାତ୍ରାକୁ ଅଧିକ ଭବ୍ୟ ରୂପ ଦେଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବିସ୍ତୃତ ମଞ୍ଚ ସଜ୍ଜା, ଚଳନ୍ତି ରଥ (ଦିବ୍ୟ ରଥ), ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ଦୃଶ୍ୟ ପରିଚିତ କରାଯାଇଥିଲା। ତାଙ୍କ ଅବଦାନ ଯାତ୍ରାକୁ ଏକ ମହାନ୍ ନାଟ୍ୟ ମହୋତ୍ସବ ଭାବରେ ପରିଣତ କରିଥିଲା, ଯାହା ପୁରାଣ, ଲୋକକଳା, ଏବଂ ଓଡ଼ିଆ ପରମ୍ପରାକୁ ମିଶ୍ରଣ କରିଥିଲା। 

ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରାର ମହତ୍ତ୍ୱ  

ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା କେବଳ ଏକ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସବ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏହା ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ଘଟଣା ଯାହା:  

• ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକନାଟ୍ୟ ପରମ୍ପରାକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରେ  
• ପ୍ରାଚୀନ କଥାବସ୍ତୁ କହିବାର କଳାକୁ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରେ  
• ସାମୁଦାୟିକ ସହଭାଗିତା ଏବଂ କଳାତ୍ମକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରେ  
• ଭଲର (ରାମ) ବିଜୟ ଏବଂ ଖଳର (ରାବଣ) ପରାଜୟକୁ ପ୍ରତୀକ କରେ 

ସାଧାରଣ ରାମ ଲୀଳା ପ୍ରଦର୍ଶନଠାରୁ ଭିନ୍ନ, ଏହି ଉତ୍ସବ ଅନନ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକସାଂସ୍କୃତିକ ତତ୍ତ୍ୱକୁ ସାମିଲ କରିଥାଏ, ଯାହାକି ଏହାକୁ ଏକ ଅବଶ୍ୟ ଦେଖଣାଯୋଗ୍ୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁଭୂତି ରୂପେ ଗଢ଼ି ତୋଳିଛି।  

ଯାତ୍ରାର ମୁଖ୍ୟ ବିଶେଷତାବଳୀ  

୧. ନାଟ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ (ମୁକ୍ତାକାଶରେ)  

ଏହି ଉତ୍ସବରେ ରାମାୟଣର ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣା ନାଟ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୁଏ, ଯେପରିକି:  

• ରାମ, ସୀତା, ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ବନବାସ  
• ରାବଣଦ୍ୱାରା ସୀତାଙ୍କ ଅପହରଣ  
• ହନୁମାନଙ୍କ ଲଙ୍କା ଯାତ୍ରା 
• ରାମ ଏବଂ ରାବଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶେଷ ଯୁଦ୍ଧ 

୨. ଚଳନ୍ତି ବିମାନ (ଦିବ୍ୟ ରଥ)  

ଏହି ଯାତ୍ରାର ସବୁଠାରୁ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଅଂଶ ହେଉଛି ପୁଷ୍ପକ ବିମାନ, ଯାହାକି ରାବଣର ଉଡ଼ନ୍ତା ବିମାନକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରେ। ଏହି ରଥ ରାସ୍ତାରେ ପ୍ରଦର୍ଶନକରି ଏକ ଗତିଶୀଳ ରୂପ ଦେଇଥାଏ।  

୩. ମହାଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ଲଙ୍କା ଦହନ (ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି) 

ଯାତ୍ରାର ଶେଷ ଦିନ ଏକ ବିରାଟ ରାବଣ ପୁତୁଲା ଦହନ କରାଯାଏ, ଯାହା ସହିତ ଆତସବାଜୀ ଏବଂ ବିଶେଷ ଫଟକା ବିସ୍ଫୋରଣ ହୁଏ। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ଖଳର ବିନାଶକୁ ପ୍ରତୀକ କରେ, ଯାହା ଦଶହରା ଉତ୍ସବ ସହିତ ସମାନ ଅଟେ, କିନ୍ତୁ ଏଥିରେ ଏକ ଅନନ୍ୟ ଓଡ଼ିଆର ସ୍ଥାନୀୟ ପରମ୍ପରା ରହିଛି।  

୪. ଲୋକନୃତ୍ୟ ଓ ମୁଖା ପିନ୍ଧିଥିବା କଳାକାର  

ପାରମ୍ପରିକ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଏବଂ ମୁଖା ପିନ୍ଧିଥିବା କଳାକାରମାନେ ରାମାୟଣର ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଜୀବନ୍ତ କରିଥାନ୍ତି, ଯାହା ଭକ୍ତି, ନାଟ୍ୟ, ଏବଂ କଳାକୁ ଏକାଠି ମିଶ୍ରଣ କରେ।  

ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରଭାବ ଏବଂ ସ୍ୱୀକୃତି

ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି, ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା ନିମ୍ନଲିଖିତ କାରଣରୁ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇଛି:  

• ପୁରାଣ ଏବଂ ଲୋକନାଟ୍ୟର ଅନନ୍ୟ ମିଶ୍ରଣ 
• କାହାଣୀ କହିବାରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ନବୀନତା 
• ସାମୁଦାୟିକ ଉତ୍ସାହରେ ପାଳନ  

ଏହି ଉତ୍ସବ ହଜାର ହଜାର ଭକ୍ତ ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରେ, ଯାହା ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସାଂସ୍କୃତିକ ଘଟଣା ଭାବରେ ଗଢ଼ି ତୋଳିଛି।  

ଦଶପଲ୍ଲା ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା କିପରି ଦେଖିପାରିବେ?

କେବେ ପାଳନ କରାଯାଏ? 

ଏହି ଉତ୍ସବ ରାମ ନବମୀ (ମାର୍ଚ୍ଚ/ଅପ୍ରେଲ)ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ୧୫ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥାଏ ଏବଂ ଲଙ୍କା ଦହନ ସହିତ ସମାପ୍ତ ହୁଏ।  

କେଉଁଠାରେ ଯାଇ ଦେଖିବେ?  

• ସ୍ଥାନ: ଦଶପଲ୍ଲା, ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା, ଓଡ଼ିଶା  
• ସର୍ବୋତ୍ତମ ସମୟ: ଶେଷ ଦିନଗୁଡ଼ିକରେ ରାବଣ ଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଦେଖିବାକୁ।  

ଯାତ୍ରା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସୁଚନା

• ଅବସ୍ଥାନ: ଉତ୍ସବ ସମୟରେ ଭିଡ଼ ବଢ଼ିଯାଏ, ତେଣୁ ଅଗ୍ରିମ ବୁକିଂ କରନ୍ତୁ।  
• ଯାନବାହନ: ନିକଟତମ ବଡ଼ ସହର ଭୁବନେଶ୍ୱର (ପ୍ରାୟ ୧୨୦ କି.ମି.)।  
• ସ୍ଥାନୀୟ ଖାଦ୍ୟ: ଭାତ, ଡାଲମା, ଛେନା ପୋଡ଼ା ଭଳି ପାରମ୍ପରିକ ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ପାଇବେ।  

ଉପସଂହାର: ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଜୀବନ୍ତ ସଂସ୍କୃତି 

ଦଶପଲ୍ଲା ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା କେବଳ ଏକ ଉତ୍ସବ ନୁହେଁ, ଏହା ଏକ ଜୀବନ୍ତ ପରମ୍ପରା ଯାହା ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ବଞ୍ଚି ରହିଛି। ଏହାର ଭବ୍ୟ ନାଟ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ, ଲୋକକଳା, ଏବଂ ଗଭୀର ସାଂସ୍କୃତିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତିକ ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଛି।  

ଆପଣ ଯଦି ରାମାୟଣର ଭକ୍ତ, ଲୋକନାଟ୍ୟ ପ୍ରେମୀ, କିମ୍ବା ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁସନ୍ଧାନୀ ହୋଇଥାନ୍ତି, ତେବେ ଏହି ଉତ୍ସବ ଆପଣଙ୍କୁ ଏକ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ଅନୁଭୂତି ଦେବ। ଦଶପଲ୍ଲା ଯାତ୍ରା କରି ଏହି ଅଦ୍ଭୁତ ଖୁଲା ଆକାଶର ମହାନାଟ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ ଯାହା ଦୁଇ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ମଧ୍ୟ ଲୋକଙ୍କ ହୃଦୟ ଜୟ କରିଛି।  

ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତିର ଏହି ଅମୂଲ୍ୟ ଧାରାକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ, ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଯାତ୍ରା ଆମ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ କଳାତ୍ମକ ପ୍ରତିଭା ଏବଂ ଭକ୍ତିର ଏକ ଜ୍ୱଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ। ଏହାକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବା ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦାୟିତ୍ୱ।