ଓଡ଼ିଶାରେ ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ: କାହିଁକି କମିଯାଉଛି ବାଘ ସଂଖ୍ୟା? ଜାଣନ୍ତୁ ସମାଧାନ!

Odisha’s Tiger Conservation: ଭାରତରେ ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବନ୍ୟଜୀବ ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରୟାସ ଅଟେ। ୧୯୭୩ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା "ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ଟାଇଗର" ବାଘ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ବାଘ ସଂଖ୍ୟା କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି। ଏହି ଲେଖାରେ ଆମେ ଓଡ଼ିଶାରେ ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣର ବର୍ତ୍ତମାନ ସ୍ଥିତି, ସମସ୍ୟା ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତ ପ୍ରୟାସ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା।  

ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ଟାଇଗରର ଆରମ୍ଭ ଓ ଓଡ଼ିଶାର ଭୂମିକା 

୧୯୭୩ ମସିହାରେ ଭାରତ ସରକାର ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ "ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ଟାଇଗର" ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଭାବରେ ଏଥିରେ ୯ଟି ବନ୍ୟଜୀବ ଅଭୟାରଣ୍ୟକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ମଧ୍ୟରେ ସିମିଳିପାଳ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ (Similipal Tiger Reserve) ଅନ୍ୟତମ ଥିଲା। ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ସିମିଳିପାଳରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ବାଘ ସଂଖ୍ୟା ଗଣନା କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହାକୁ ତତ୍କାଳୀନ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ସରୋଜ ରାଜ ଚୌଧୁରୀ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ।  

କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସ୍ଥିତି ଚିନ୍ତାଜନକ। ସିମିଳିପାଳ ଏବଂ ସାତକୋଶିଆ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭରେ ବାଘ ସଂଖ୍ୟା ଭୟଙ୍କର ଭାବରେ କମିଯାଇଛି। ସାତକୋଶିଆରେ ଏକ ସମୟରେ ସୁନ୍ଦରୀ ଏବଂ ମହାବୀର ନାମକ ଦୁଇଟି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରୁ ଆଣି ଛାଡ଼ିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ମହାବୀରର ମୃତ୍ୟୁ ଏବଂ ସୁନ୍ଦରୀର ସ୍ଥାନାନ୍ତର ପରେ ସାତକୋସିଆ ବାଘଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଇଛି।  

ଓଡ଼ିଶାରେ ବାଘ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସର କାରଣ 

୧. ବାସସ୍ଥାନ ନଷ୍ଟ (Habitat Loss)  

• ଅବୈଧ କାଠ କଟା, ଖଣି ଖନନ ଏବଂ ମାନବ ଅତିକ୍ରମଣ ଯୋଗୁଁ ବାଘମାନଙ୍କ ପ୍ରାକୃତିକ ବାସସ୍ଥାନ ନଷ୍ଟ ହେଉଛି।  
• ଜଙ୍ଗଲ କଟା ଯୋଗୁଁ ବାଘମାନେ ମାନବ ଅଧିବାସ ଆଡ଼କୁ ଆସୁଛନ୍ତି, ଯାହା ମାନବ-ବାଘ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱକୁ ବଢ଼ାଇଦେଉଛି।  

୨. ଅବୈଧ ଶିକାର (Poaching)  

• ବାଘଙ୍କ ଚମଡ଼ା, ହାଡ଼ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ପାଇଁ ଚୋରାଶିକାରୀମାନେ ବାଘମାନଙ୍କୁ ମାରୁଛନ୍ତି।  
• ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ଥର ଚୋରାଶିକାର ଘଟଣା ରିପୋର୍ଟ ହୋଇଛି, ଯାହା ବାଘ ସଂଖ୍ୟା କମିବାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ପ୍ରତିପାଦନ କରେ।  

୩. ମାନବ-ବାଘ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ (Human-Tiger Conflict)  

• ବାଘମାନେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳକୁ ଆସି ଗୋରୁ, ଛେଳି ଆଦି ମାରିଦେଉଛନ୍ତି, ଯାହା ଫଳରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ ବାଘମାନଙ୍କୁ ମାରିଦେଉଛନ୍ତି କିମ୍ବା ବିଷ ପ୍ରୟୋଗ କରୁଛନ୍ତି।  
• ସାତକୋଶିଆରେ ସୁନ୍ଦରୀ ବାଘଟି ମଧ୍ୟ ମାନବ-ବାଘ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଯୋଗୁଁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରାଯାଇଥିଲା।  

୪. ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନିରୀକ୍ଷଣ (Inadequate Monitoring)  

• କେତେକ ଅଭୟାରଣ୍ୟରେ କ୍ୟାମେରା ଟ୍ରାପ୍, ଡ୍ରୋନ୍ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ ବାଘମାନଙ୍କ ଗତିବିଧି ଉପରେ ଠିକ୍ ଭାବରେ ନଜର ରଖାଯାଉନାହିଁ।  

ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ପଦକ୍ଷେପ 

୧. ସୁଦୃଢ଼ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା (Enhanced Protection)  

• ଅଧିକ ଆଣ୍ଟି-ପୋଚିଂ କ୍ୟାମ୍ପ ସ୍ଥାପନ କରି ବନ୍ୟଜୀବ ଅପରାଧକୁ ରୋକିବା।  
• କ୍ୟାମେରା ଟ୍ରାପ୍, ଡ୍ରୋନ୍ ଏବଂ AI ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ବ୍ୟବହାର କରି ବାଘମାନଙ୍କ ଗତିବିଧି ଉପରେ ନଜର ରଖିବା।  

୨. ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ସହଯୋଗ (Community Involvement) 

• ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କୁ ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା।  
• ବାଘ ଯୋଗୁଁ ପଶୁମାନଙ୍କ କ୍ଷତି ପାଇଁ ତୁରନ୍ତ କ୍ଷତିପୂରଣ ଯୋଗାଇବା।  

୩. ବାଘ ପୁନଃ ସ୍ଥାପନ (Reintroduction Programs) 

• ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟରୁ ବାଘ ଆଣି ସିମିଳିପାଳ ଏବଂ ସାତକୋସିଆରେ ଛାଡ଼ିବା, କିନ୍ତୁ ଏହା ସତର୍କତାର ସହିତ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ।  

୪. କଡ଼ା ନିୟମ (Stricter Policies)  

• ଜଙ୍ଗଲ କଟା ଏବଂ ଚୋରାଶିକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ କଡ଼ା କାନୁନ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା।  

ଭାରତରେ ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ: ସଫଳତା ଓ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ 

ସାରା ଭାରତରେ ବାଘ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି (୨୦୦୬ରେ ୧,୪୦୦ ଥିଲା, ବର୍ତ୍ତମାନ ୩,୦୦୦ରୁ ଅଧିକ), କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶା, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଆଦି ରାଜ୍ୟରେ ବାଘ ସଂଖ୍ୟା କମିବାରେ ଲାଗିଛି। ପାଲାମୁ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ଆଜି ବାଘଶୂନ୍ୟ, ଏବଂ ସିମିଳିପାଳରେ ମାତ୍ର କିଛି ବାଘ ଅଛନ୍ତି।  

ଉପସଂହାର: ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ ହେଉଛି ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା  

ବାଘ ହେଉଛି ଜଙ୍ଗଲର "ଉମ୍ମେଷ ପ୍ରଜାତି" (Keystone Species)—ଏମାନଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଜଙ୍ଗଲର ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରେ। ତେଣୁ, ଓଡ଼ିଶାରେ ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ସମ୍ପୃକ୍ତ ବିଭାଗ, ସ୍ଥାନୀୟ ସମାଜ ଏବଂ ବନ୍ୟଜୀବ ପ୍ରେମୀମାନଙ୍କ ସାମୂହିକ ପ୍ରୟାସ ଆବଶ୍ୟକ।  

"ଯଦି ଆଜି ବାଘ ବଞ୍ଚିଲା, ତାହେଲେ ଆମ ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟ ବଞ୍ଚିବ!"  

ଏହି ଲେଖାଟି ଯଦି ଆପଣଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗିଲା, ତେବେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ଶେୟାର କରନ୍ତୁ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାର ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତୁ!

ରତ୍ନାକର ହୋତା

ସାଂବାଦିକ

ରତ୍ନାକର ହେତା ଜଣେ ସାଂବାଦିକ ହେବା ସହିତ ମଧ୍ଯ ଜଣେ ଉତ୍ସାହୀ ପରିବେଶବିତ୍ ଓ ବନ୍ୟଜୀବ ସଂରକ୍ଷକ| ସେ ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ଧରି ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ଏବଂ ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ଅନେକ ଲେଖା ଲେଖିଛନ୍ତି| ତାଙ୍କ ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ବାଘ ସଂରକ୍ଷଣ, ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ସହ ମିଳିତ ପ୍ରୟାସ ଉପରେ ଆଧାରିତ।